تابلو نقاشی مینیاتور کد ۱۸۰۰۵۳

نقاشی مینیاتور ایران

روش‌های مینیاتورسازی در ایران بسیار گوناگون بوده و هست، و هر یک از استادان به‌نام، دگرگونی‌هایی در روش و شیوه‌هایی که پیش از آن‌ها موجود بوده، وارد کرده‌اند. با این حال به‌طورکلی و بدون در نظرگرفتن دگرگونی‌های جزئی و کم‌ارزش می‌توان شیوه‌های ساخت مینیاتورهای ایران را به‌گونه زیر بخش کرد:

۱-مینیاتور تمام‌رنگ جسمی:

در گذشته رنگ‌های جسمی مینیاتورسازی که شامل پودر رنگ‌های معدنی مانند سفیدآب سرب، سرنج، لاجورد، سیله، شنجرف، زرنیخ، نیل و غیره بود، را با قطعه سنگ صیقلی کوچکی بر روی سنگ دیگری که میان آن گود بود می‌ساییدند تا خوب نرم و قابل بهره‌برداری شود.

به‌ طور معمول شاگردانی که برای آموزش نزد استاد می‌آمدند، در سال نخست، کارشان رنگ ساییدن بود ولی سال‌هاست که این رویه با بنیان هنرستان‌های هنرهای زیبا و کارخانه‌های رنگ‌سازی، فراموش شده است.

رنگ‌های جسمی پس از این که با آب خوب ساییده شد با کمی چسب سریشم یا سمغ مخلوط می‌شود تا هنگامی مصرف و پس از خشک شدن ثابت بماند. در برخی کشورها برای چسب رنگ، از سفیده و زرده تخم مرغ یا محلول نبات، و یا شیره انگور و اندکی روغن گلیسیرین نیز استفاده می‌کنند.

این رنگ‌های جسمی، در کارخانه‌های رنگ‌سازی امروز، رنگ «گواش» نامیده می‌شود. به‌طورکلی رنگ‌های جسمی «گواش» مانند رنگ روغن قابلیت پوشش دارد یعنی اگر روی صفحه تیره رنگ به‌کار رود، رنگ زیرین خود را می‌پوشاند، ورنگ طلایی اصل یا بدل در ردیف رنگ‌های جسمی می‌باشد. در مینیاتورهای تمام رنگ جسمی، همه‌ی زمینه‌ی تابلو، ازرنگ پوشیده شده و تنها حاشیه مقوا یا کاغذ یا ورق کتاب به رنگ اصلی خود می‌ماند.

این را باید گفت که رنگ‌های جسمی، ویژه‌ی رنگ آمیزی تابلو بوده و برای ریزه‌کاری‌ها و ساخت‌وساز(روکاری) از رنگ‌های روحی بهره می‌برند، زیرا رنگ جسمی قابلیت کشش و نازک‌کاری را ندارد.

۲- مینیاتور آبرنگ روحی:

رنگ‌های روحی برخلاف رنگ‌های جسمی، قابلیت پوشش ندارند، در نتیجه باید روی زمینه‌های روشن مورد استفاده قرار گیرند. مینیاتورهای که با رنگ روحی آماده می‌شود، به‌طور معمول رنگ‌ها به اندازه‌ای با آب مخلوط می‌شود که کاملا رقیق و کم‌رنگ باشد و رنگ‌های جسمی را نیز هنگام نیاز به همین روش رقیق کار می‌کنند که زمینه اولیه تابلو به خوبی دیده شود. این گونه مینیاتورها از سال‌های پایانی صفویه بیشتر متداول شده و در دوره‌های پس از آن مانند زندیه و قاجاریه به اندازه‌ی بسیار زیاد، مینیاتور آبرنگ روحی ساخته شده است.

مینیاتورهای که روی عاج ساخته می‌شوند بیشتر از رنگ‌های روحی استفاده شده تا زمینه عاج نمودار باشد. هم اکنون هنرمندان مینیاتورساز بیشتر از رنگ‌های روحی استفاده می‌کنند ولی در میان آثار آن، رنگ‌های جسمی و روحی، در کنار هم نیز دیده می‌شود. برای چسب رنگ‌های روحی تنها کمی شیره انگور یا محلول قند کافی است

۳- مینیاتور سیاه قلم رنگی:

میناتورهایی که در برخی از بخش‌های آن، رنگ به کار رفته باشد را سیاه قلم رنگی می‌خوانند. در این شیوه، رنگ طلایی حتما به‌کار می‌رود و زمینه تابلو به حال خود باقی می‌ماند و بخش‌های کمی که رنگین است، بنابه سلیقه‌ی هنرمند از رنگ‌های جسمی و روحی هر دو، استفاده شده و به‌طور کلی بخش‌هایی که به شیوه سیاه قلم کار می‌شود، خیلی زیاد است. مینیاتورهای سیاه قلم رنگی، بیشتر در روزگار صفویه در آثار «رضا عباسی» متداول شده و تا امروز مورد نظر هنرمندان بوده و به این شیوه زیاد کار می‌کنند.

۴- مینیاتور سیاه قلم:

این گونه مینیاتور همان‌گونه که از نام آن پیداست، تنها با قلم سیاه، روی زمینه‌های روشن کار می‌شود و در همه‌ی روزگاران دگرگونی‌هایی که در سبک نقاشی ایران حاصل شده وجود داشته و دارد، ولی پس از روزگار صفویه، بیشتر گستردگی داشته به‌گونه‌ای که کتاب‌های خطی بسیاری، با شیوه سیاه قلم مصور شد و امروز نیز هنرمندان به این شیوه علاقه ویژه‌ای دارند.

برای آماده‌کردن مینیاتور سیاه قلم، از مرکب‌های مرغوب خوشنویسی استفاده می‌شود و هر اندازه که مرکب نرم‌تر و کشش آن بیشتر باشد، قلم و امکان نازک‌کاری بیشتری به هنرمند می‌دهد. شیوه سیاه قلم را با رنگ‌های دیگر مانند: قهوه‌ای تیره و حتا قرمز یا آبی تیره و به‌طورکلی رنگ‌های روحی سیر، نیز آماده کرده‌اند، ولی در هر حال از یک رنگ منحصر به‌فرد روحی، تجاوز نمی‌کند و شیوه کار کردن همانند مرکب است. در قاجاریه که مینیاتور آبرنگ به شیوه زمان آماده می‌شد، از مینیاتور و گل و بوته‌های این روزگار نیز به شیوه سیاه قلم، بسیار دیده می‌شود.

۵– مینیاتور سفید قلم:

آثاری است که با قلم سفید روی کاغذ یا صفحه تیره رنگ، نقاشی شده باشد. آشکار است که به این شیوه با دیگر رنگ‌های روی زمینه‌ی تیره، بسیار دیده شده و در هر حال از یک رنگ تجاوز نمی‌کند. البته برخی از هنرمندان، با نوآوری خود، اندکی طلایی و رنگ‌های دیگر، در تابلوی سفید قلم به کار برده‌اند ولی عمومیت ندارد. از آثار مینیاتور سفید قلم هنرمندان روزگار کنونی نیز بسیار دیده می‌شود و کاملا شناخته شده و رایج می‌باشد و گاه گاه از رنگ‌های روشن گوناگون روی زمینه سیاه، تابلوهای بزرگ ساخته‌اند که در نمایشگاه‌های بزرگ مورد توجه قرارگرفته و مدال طلا به آنها تعلق گرفته ولی نوع اخیر، بسیار کم انجام می‌شود.

۶– تشعیر:

به نقوش تزیینی گفته می‌شود که در حاشیه‌های کتاب‌های مصور یا از نقوش دیوار و لباس‌های زربفت، از حیوانات، گل، بوته و درخت نشان داده شده و عموما با طلایی یک رنگ، روی زمینه‌ی تیره و یا با رنگ تیره تر از رنگ زمینه، مانند خود رنگ نقاشی شده است. اصولا تشعیر برای تابلوهای پرکار است و یک عمل تکمیل کننده به‌شمار می‌رود.

۷- مینیاتور زیر روغنی:

این گونه مینیاتورسازی نیز با رنگ‌های جسمی و روحی هر دو ساخته می‌شود و پس از تکمیل، سطح آن را یک قشر روغن می‌زنند تا شفاف و براق شود بر اثر استعمال پاک نشود. در گذشته در این شیوه از روغن کمان که در ایران آماده می‌شد، استفاده می‌کردند، ولی امروز از روغن‌های بسیار شفاف که زودتر خشک می‌شود، پایداری آن نیز بهتر از روغن کمان است و در کارخانه‌های رنگ سازی ساخته می‌شود، استفاده می‌کنند.

معمولا مینیاتورهای زیر روغنی برای آماده‌کردن آلبوم، جعبه، جلد کتاب، قلمدان، قاب آیینه و… است. و باید روی جنس محکم، مانند مقوای پرس شده، تخته، فلز یا عاج باشد که روغن در آن نفوذ نداشته و بر پایداری کار افزوده شود، دست‌کم سه‌بار و در شرایط گوناگون این قبیل اشیا نفیس را تا ده‌بار روغن می‌زنند تا کاملا قشر شفاف روغن به‌گونه‌ای ضخیم روی نقاشی را بپوشانند. در میان آثار مینیاتور‌های زیر روغنی، از همه‌ی شیوه‌ها حتا سیاه قلم و تشعیر بسیار دیده می‌شود و به‌طور کلی، همه‌ی سبک‌ها در زیر روغن خود نمایی دارد.

یادآوری می‌شود که هنر تذهیب‌کاری جدای از مینیاتورسازی نیست و شیوه‌های گوناگون گفته شده، در تذهیب به‌کار می‌رود. و می‌توان به همین روش، انواع گوناگون تذهیب را بخش‌بندی کرد.